چوخلار انجیکدی کی سن اونلارا ناز ایله میسن          منده اینجیک کی منیم نازیمی آز ایله میسن

ائتمیسن نازی بو ویرانه کونولده سلطان                    ائوین آباد اولا درویشه نیاز ایله میسن

هر باخیشدا چالیبان کیپریگی مضراب کیمی              بیر قولاق وئر بو سینیق قلبی نه ساز ایله میسن؟

باشدان آچ یا یلیغی افشان ایله سوسن-سنبل          سن بیزیم بایراممیز سان قیشی یاز ایله میسن

سن گون اول قوی غم میزداغداقاراولسون اریسین      منیم آنجاق ایشیمی سوز و گداز ایله میسن

من بو معناده غزل یازمالی حالیم یوخدی                  سن جوجوق تک قوجانی فرفره باز ایله میسن

کاکلی باشدا بوروب باغلا میان تاج کیمی                 او قیزیل ساچدان اونا ، گوللی قوتاز ایله میسن

سینه بیر دشت مغان دیر قوزی یان- یانه یاتیب          منیم آغلار گوزومی اوردا آراز ایله میسن (آراز،رود ارس)

بو گوز للیک جهاندا سنه وئرمیش تانری                   هر قدر ائله سن ایله کی آز ایله میسن

من بو سوز یله آتدین آرالاندین بیلیرم                      آرانی بیر پارا نامرد یله ساز ایله میسن

دستماز ایلدیگین چشمه مسیحا قانیدیر                 بیلمیرم هانسی کلیساده نماز ایله میسن؟

من(عشیران)اوخوسام پنجه (عراق) اوسته گزه ر      گوزلیم(ترک)اولالی ترک (حجاز) ایله میسن

تازا شاعر بوده نیز هر نه باخیرسان دیبی یوخ          چوخ اوتوسان بو غازی اوردهگی قاز ایله میسن

بسکه زلف و خط خالین قوپاغین گوتدون                 زلفلی نین باشینی آزقالار دار ایله میسن

گل!منیم ایسته دیگیم کعبه ییخیلماز اوجالار           باشدادا کج گئده سن دیبده تراز ایله میسن

خط خالیندن آلیب مشقیمی قرآن یازارام                بو حقیقت له منی اهل مجاز ایله میسن

منی دان اولدوزی سن یاخشی تانیرسان که سحر  افقی خلوت ائدیب رازو نیاز ایله میسن

(شهریار)ین داغیلیب داغدا داشا دادالانیب             ئوزون انصاف ایله محمودی ایاز ایله میسن

تيفليسين اوستو بوستان " گؤزل يئردير گورجوستان " نامردين قايداسيدي " آييرار دوستو دوستدان

گزديم داغي، آراني " سئچديم آغدان قاراني " وطن ويران اولسادا " جنت گوردوم اوراني

نه ياتميسان ، اويان گول " بويان باغچا،اويان گول " من غريبه رحم ائله " بولبولوندن دويان گول

جئيرانيم داغدان آشدي ، گؤردوم گؤزوم قاماشدي ، يارلا اوز-اوزه گلديم ، بيردن ديليم دولاشدي

عزيزييم يارامي ، سيزيلداتما يارامي ، قوي جراح الين چكسين ، يار باغلاسين يارامي

قالا بيزيم اولايدي " داشي قيزيل اولايدي " يارا قوناق گئدنده " گئجه اوزون اولايدي

عزيزيم قالا يئري " دام يئري قالا يئري " اوزامان قيامت گوپار " ائل گئده قالا يئري

ائليم گونوم تالاندي " اوستوندن اود قالاندي " ياد اليندن ائل كؤچدو " بير داغا دالدالاندي

كاباب يانار ، كؤز آغلار " ديل آليشار ،سؤز آغلار " يار ياردان آيري دوشسه " اورك يانار ، گؤز آغلار

من عاشيق قوشا داغلار " وئريب باش - باشا داغلار " يول وئرين ، آنام گلسين " دؤنمه يين داشا ، داغلار

دريادا وار باليقلار " باغدادا خورماليقلار " نه بو وصال اولايدي " نه ده بو آيريليقلار

داغدا ندي ، توستو يار " آلدي دومان اوستو يار " آيريلدين ، بيردن گئتدين " گؤرن دئدي ، كوسدو يار

چايلارين بول داشي وار " بول سويو ، بول داشي وار " يار غربتده داريخمير " يانيندا يولداشي وار

یولون بوزو ، آغي وار " چيخما يولا ، ياغي وار " دينديرمه ، قان آغلارام " سينه مده يار داغي وار

كاغيذين آغا دؤنسون " بولبولون باغا دؤنسون " قاپيمدان گير ايچري " اورگيم داغا دؤنسون

تورکون دیلی تک سئوگیلی ایسته کلی دیل اولماز
اؤزگه دیله قاتسان بو اصیل دیل اصیل اولماز
اؤز شعرینی فارسا – عربه قاتماسا شاعیر
شعری اوخویانلار ، ائشیدنلر کسیل اولماز
فارس شاعری چوخ سؤزلرینی بیزدن آپارمیش
« صابیر » کیمی بیر سفره لی شاعیر پخیل اولماز
تورکون مثلی ، فولکلوری دونیادا تک دیر
خان یورقانی ، کند ایچره مثل دیر ، میتیل اولماز
آذر قوشونو ، قیصر رومی اسیر ائتمیش
کسری سؤزودور بیر بئله تاریخ ناغیل اولماز
پیشمیش کیمی شعرین ده گرک داد دوزو اولسون
کند اهلی بیلرلر کی دوشابسیز خشیل اولماز
سؤزلرده جواهیر کیمی دیر ، اصلی بدلدن
تشخیص وئره ن اولسا بو قدیر زیر – زیبیل اولماز
شاعیر اولابیلمزسن ، آنان دوغماسا شاعیر
مس سن ، آبالام ، هر ساری کؤینک قیزیل اولماز
چوخ قیسسا بوی اولسان اولیسان جن کیمی شئیطان
چوق دا اوزون اولما ، کی اوزوندا عاغیل اولماز
مندن ده نه ظالیم چیخار ، اوغلوم ، نه قیصاص چی
بیر دفعه بونی قان کی ایپکدن قزیل اولماز
آزاد قوی اوغول عشقی طبیعتده بولونسون
داغ – داشدا دوغولموش ده لی جیران حمیل اولماز
انسان اودی دوتسون بو ذلیل خلقین الیندن
الله هی سئوه رسن ، بئله انسان ذلیل اولماز
چوق دا کی سرابین سویی وار یاغ – بالی واردیر
باش عرشه ده چاتدیرسا ، سراب اردبیل اولماز
ملت غمی اولسا ، بو جوجوقلار چؤپه دؤنمه ز
اربابلاریمیزدان دا قارینلار طبیل اولماز
دوز واختا دولار تاختا – طاباق ادویه ایله
اونداکی ننه م سانجیلانار زنجفیل اولماز
بو « شهریار » ین طبعی کیمی چیممه لی چشمه
کوثر اولا بیلسه دئمیرم ، سلسبیل اولماز

تئريمسئل آنلام (تئرمين): علم، صنعت، ورزش(ايدمان- اسپور)، يا دا موختليف پئشه(مسلک) بوداقلارييلا علاقه دار خوصوصي آنلاييشلاري قارشيلايان سؤزلردير.

    نوتا، موسيقي نين آچاري کيميدير.

    رقيب دسته، بير آزدان پنالتي آتيشي ائده جک.

    مارمارا فاي خطي تهلوکه لي سيقناللار وئرير.

    گولشچيميز، فينالدا رقيبيني مغلوب ائتدی.

    رياضيات موعليميميز تاختايا بير دوغرو چکمه ميزي ايسته دي.

    شعيرده عئيني علاوه ائدرين يا دا سؤزلرين تکرارلانماسينا رئديف دئييلير.


قئيد 1: بعضاً بير سؤز گئرچکده تئرمين دئييلکن تئرمين اولاراق ايستيفاده ائديله بيله جگي کيمي، گئرچکده تئرمين اولان بير سؤز ده تئرمينليکدن چيخا بيلر.


    پليس بير حجره داها اورتايا چيخاردي. ( تئرمينليکدن چيخما)

    ماکی بورنو آذربایجانین نين ان شيمال نقطه سيدير. (تئرمينلشم)


قئيد 2: بير سؤز بير چوخ بوداقدا تئرمين اولا بيلر.


    بيتکيني تورپاغا باغلايان کؤکلريدير.

    دؤرد، کؤک خاريجينه ايکي اولاراق چيخار.

    هئچ بير علاوه گؤتورمه ميش سؤزجويه کؤک دئييلير.

دیلیمیزده جومله لر اوخونارکن سؤزلرین سونلاریندا اولان سسسیزلر، اؤزلریندن سونرا گلن سؤزلرین ایلک حرفی سسلی ایسه بو سسلییه باغلاناراق اوخونارلار.

ائمانئت_ئشئغین یولاری زیف اولار.

گئنیش_ووایی سئیره بوداق ایدی.

ائلبیسئنین_وتوسو پوزولموش. امنه - تئغئغین یولاری زیف اولار

گئنی - شووایی سئیره بوداق ایدی.

پالتاری - نوتوسو پوزولموش.


بؤیوک سس (مشهور) اویغونلاشماس(ن)ی

هر هانسی بیر سؤزون تورکجه اولوب اولمادیغینی آنلاماق اوچون آختاراجاغیمیز ایلک خوصوصیت بؤیوک مشهور قایداسینا اویغون گلیب اومادیغیدیر.

کیرایه یه گؤتورمک __ کی - ره - لا - ماک __ اینجه سسلی ایله باشلامیش، قالین سسلی ایله بیتمیش. اویغون گلمز

نردیوان __ مئر - دئ - وئن __ بؤیوک مشهور اویغونلاشماسینا خبردار ائت

ایستیثنالار:

سس دییشیکلیگینه اوغرایان سؤزلرده بو قایدا آختاریلماز. (الما - آل/گؤتورمه، آنا - آنا، قارداش - کارداش، هانسی - کانگی...)

بیرلشمیش سؤزلرده بو قایدا آختاریلماز (بؤیوک قارداش، گئجقوندو، باشؤغرئتمئن، جاوان...)

تورکجه یه خاریجی دیللردن گیرن سؤزلرده قایدا آختاریلماز (رئسپوبلیکا، قوناق، آوتوبوس، تئلئویزییا، مسجید...)

-یور، -کئن، -کی، -لئیین، -ایمتیراک، -داش علاوه لرینده بو قایدا آختاریلماز (ئکشیمتیراک، سحر، سونراکی...)

کیچیک سس (مشهور) اویغونلاشماس(ن)ی

سایتلر آغیزیمیزدان چیخیش وضعیتلرینه گؤره بعضی خوصوصیتلر داشییار

دوز-گئنیش: آ، ائ

دوز –یومرو: او، اؤ

دار-دوز : ای، ای

دار-گئنیش: او، او

دوز سسلیلر : آ، ائ، ای، ای

یومرو سسلیلر: او، اؤ، او، او

دار سسلیلر : ای، ای، او، او

گئنیش سسلیلر : آ، ائ، او، اؤ

تورکجه ده بیر سؤزون ایلک هئجاسینداکی سایت:

دوز ایسه، سونرا گلن هئجالارین و علاوه اولونان علاوه ائدرین ده دوز اولار.

یومرو ایسه، سونرا گلن هئجالارین و علاوه اولونان علاوه ائدرین ده سسلیلری یا دوز - گئنیش و یا دار - یومرو اولار.

سؤزون ایلک هئجاسیندا " آ " وارسا، داها سونراکی هئجالاردا دا " آ " و یا " ای " اول/تاپیلار: قادین، قالین، آدام، آمان...

" ائ " دئییل سونرا " ائ " و یا " ای " گلیر: الک، برابر، اریک، اسن...

" ای " دئییل سونرا " آ " و یا " ای " گلیر: قیریق، چیکیک، کیمیز، قیسا، قینا...

" ای " دئییل سونرا " ائ " و یا " ای " گلیر: چییلک، تیر، چیچک، بینیش...

" او " دئییل سونرا " آ " و یا " او " گلیر: وئدره، قورو، چوبوق...

" اؤ " دئییل سونرا " ائ " و یا " او " گلیر: اؤلوم، هؤرگو، چوبوق

" او " دئییل سونرا " آ " و یا " او " گلیر: قویو، قوزو، قورشاق، قولاق...

" او " دئییل سونرا " ائ " و یا " او " گلیر: اوزوم، کدرلی، پاییزدا، اوزمک...

شبئه - خلق تئاترینین یایغین نؤعلریندن بیریدیر . بؤیوك مئیدانلاردا ،تكیه لرده ساعاتلار دوام ائدن بو تئاتر، عاشورا واقعةسیله علاقه ده یارانمیشدیر.آشاغیدا خوراسانین درگز شهرینده ایجرا اولونان شئبه دن اؤرنك اولاراق ارائه وئریلیر:
اؤرنک

ایمام حوسئین شهادته ساری مئیدان گئدنده اونون عیالی شهربانی قاباغین آلیب آغلایاراق دئییر:

شهربانی:

قان آغلارام بو عرصه ده سولطانیم آیریلیر

بوجیسمدن توان اوزولور ،جانیم آیریلیر.

بیلقئیس-عصریدیم بو تخت-سولئیماندا

تختیم ییخیلدی ،ایندی سولئیمانیم آیریلیر.

بختیم یاتیب،ائویم ییخیلدی،سیندی شوكتیم،

گئتدی خانیملیغیم،شه- دورانیم آیریلر.

ایمام:

ای یار - مئهریبان - وفاداریم آغلاما

آرام - جان ومونیس - غمخاریم آغلاما

دَیدی نهال – عشرتیمه ظولم تیشه سی

سیندی نیظام – شوكت –بازاریم آغلاما

ائیله حلال منی ای یار سن بو گون

قالدی سن ایله محشره دیداریم آغلاما.


قایناق

    تورک خلق ادبیاتی - یازان: علیرضا صرّافی

دیوانی – شعر فورماسیندا هر میصراعدا اون بئش هیجا وار. قافیه گلدیکده : بیرینجی بندین بیر, ایکی, دؤردونجو میصراعلاری هم قافیه, اوچونجو میصراعین قافیه سی ایسه آزاددیر. باشقا سؤزله دیوانی ده قافیه دوزولوشو آشاغیدا گؤستریلن مودلده دیر:

    a/a/x/a

   

    b/b/b/a

   

    c/c/c/c/a

   

دیوانی نین بؤلگوسو ایکی نوع اولا بیلیر:

15=7+8

15=8+7

دیوانی نین دا اؤزونه مخصوص هاوالاری وار اوجومله دن: دیوانی ، شاه ختایی دیوانی و... آد آپارماق اولار. آذربایجاندا عاشیق قوربانی نین دیوانیلری داها چوخ شؤهرت قازانمیشدیر.
اؤرنک

آشاغیدا ایکی دیوانی بالوولو میسکیندن وئریلیر:

بیرینجی اؤرنک: اینجیدی

دیلیم سنی لال ائدرم , نه دئدین یار اینجیدی

زولفوندن اووسون گؤتوررم , قورخورام مار اینجیدی

نئچه ناقه گتیرین, خالوار ایله گؤتورون

بیر درده دوچار اولموشام درد منده زار اینجیدی.

مین بیر یئرده یارام واردی باخ سینه مین داغینا

پروانه تک دولانایدیم هم سولونا , ساغینا

جان چیخدی, بوش قالدی قفس, وئرین یار قوجاغینا

یارسیز مزارا قویمایین گور اولو دار, اینجیدی.

یار قاپیندا خسته دوشدوم رحم ائیله سن ساییلام

او حوسنونون زکاتیندان هر نه وئرسن قاییلام

بولبول گوله, گول بولبوله, من زولفونه ماییلام

دهانینا دوزولنلر صدفدی یار, اینجیدی.

زولفونه شانه ووراندا قالماز منده اختیار

گؤزللیگی سنه وئریب قودرتی پروردیگار

گئیینیبسن آل یاشیلا باشدا تیرمه زرنیگار

من فاغیر میسکینین یاری گئیدیگی نارینجی دی.

ایکینجی اؤرنک : گئده جک

دلی گؤنول غوره لنمه, قودرت الدن گئده جک.

جهد ائله یاخشیلیق ائیله, یاخشی یامان گئدجک.

بو دونیا کاروانسارادی, هر گلن کؤچوب گئدر

آدم ایلن حوّا کیمی یارانانلار گئده جک.

الینده کی تر شوو ایلن وورما مظلوم باشینا

جهد ائله سویوق سو قاتما خلقین ایستی آشینا

چوخون بو دونیا آلدادیب, ظولم ائدیب قارداشینا

هم ظولومکار , هم خطا کار چشمی گیریان گئد هجک.

آخیرته خئیری واردی سوروش بیمار حالینی

آجیندان ال آیاق چالسان یئمه یئتیم مالینی

سویاجاقلار پالتارینی , زیورینی , آلینی

آخیر جانسیز بدنینه بئش آرشین خام گئده جک.

نه ییغیرسان دونیا مالین تؤکوب گئدرسن هامی

اینسی – جینه حؤکم ائدردی هانی سولئیمان هانی

فاغیر میسکین غافیل اولما حلال, حرامی تانی

زحمت چکن , لذت چکر لبی خندان گئده جک
قایناق

    تورک خلق ادبیاتی – یازان: علیرضا صرّافی

مرد جوانی از سقراط پرسید راز موفّقیت چیست.

سقراط به او گفت، "فردا به کنار نهر آب بیا تا راز موفّقیت را به تو بگویم." صبح فردا مرد جوان مشتاقانه به کنار رود رفت.

سقراط از او خواست که به سوی رودخانه او را همراهی کند. جوان با او به راه افتاد. به لبهء رود رسیدند و به آب زدند و آنقدر پیش رفتند تا آب به زیر چانهء آنها رسید.

ناگهان سقراط مرد جوان را گرفت و زیر آب فرو برد. جوان نومیدانه تلاش کرد خود را رها کند، امّا سقراط آنقدر قوی بود که او را نگه دارد. مرد جوان آنقدر زیر آب ماند که رنگش به کبودی گرایید و بالاخره توانست خود را خلاصی بخشد.

همین که به روی آب آمد، اوّل کاری که کرد آن بود که نفسی بس عمیق کشید و هوا را به اعماق ریه فرو فرستاد. سقراط از او پرسید، "زیر آب که بودی، چه چیز را بیش از همه مشتاق بودی؟" گفت، "هوا."

سقراط گفت، "هر زمان که به همین میزان که اشتیاق هوا را داشتی موفّقیت را مشتاق بودی، تلاش خواهی کرد که آن را به دست بیاوری؛ راز دیگری ندارد."